DIMITRIOS GOUNARIS
(Πάτρα, 5 Ιανουαρίου 1867 – Γουδή, 15 Νοεμβρίου1922)
Έλληνας πολιτικός που διετέλεσε τρεις φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας.
Καταγόμενος από οικογένεια εμπόρων της Πάτρας, σπούδασε νομικά στην Αθήνα και στο εξωτερικό και άσκησε με μεγάλη επιτυχία την δικηγορία. Εξελέγη βουλευτής Πατρών, αναμείχθηκε στο σταφιδικό ζήτημα και εντάχθηκε σε μία ομάδα προοδευτικών βουλευτών αποκαλούμενη «Ομάδα των Ιαπώνων».
Εν συνεχεία ανέλαβε το υπουργείο Οικονομικών στην κυβέρνηση Γεωργίου Θεοτόκη ενώ μετά το Κίνημα στου Γουδή ίδρυσε το Λαϊκό Κόμμα, το οποίο και αποτέλεσε τον βασικό φορέα του αντιβενιζελισμού.
Διετέλεσε για ένα βραχύ διάστημα υπηρεσιακός πρωθυπουργός και υπουργός σε κυβερνήσεις που σχηματίστηκαν κατά τη διάρκεια του Εθνικού Διχασμού, μετά όμως την επιτυχή έκβαση του Κινήματος της Εθνικής Άμυνας και την φυγή της βασιλικής οικογένειας εξορίστηκε στην Κορσική.
Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1919 για να συμμετάσχει ως ηγέτης του Λαϊκού Κόμματος στις εκλογές, στις οποίες και εξελέγη σχηματίζοντας λίγο αργότερα κυβέρνηση.
Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του αποφασίστηκε η συνέχιση της μικρασιατικής εκστρατείας, η οποία και οδήγησε στην οικονομική χρεοκοπία, στην ήττα από τον τουρκικό στρατό και την ανατροπή της κυβέρνησης.
Μετά την εγκαθίδρυση του νέου καθεστώτος, παραπέμφθηκε μαζί με άλλα κυβερνητικά στέλεχη σε έκτακτο στρατοδικείο και στις 15 Νοεμβρίου 1922 εκτελέστηκε. Ανηψιός του ήταν ο, μετέπειτα πρωθυπουργός, Παναγιώτης Κανελλόπουλος.
Γεννήθηκε στην Πάτρα και ήταν γιος του Παναγιώτη Γούναρη, εύπορου σταφιδεμπόρου με καταγωγή από το Άργος, και της Μαρίας το γένος Αλεξοπούλου.
Φοίτησε στο λύκειο Πράπα και Γκιαούρη και μιλούσε ήδη από την παιδική του ηλικία γαλλικά και ιταλικά χάρις στη βοήθεια της Ιταλίδας παιδαγωγού Λαφφόν.
Αποπεράτωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στο Α΄ Γυμνάσιο Πατρών και το 1884 εγγράφηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, απ' όπου αποφοίτησε με άριστα το 1889, αποκτώντας παράλληλα και τον τίτλο του διδάκτορος της νομικής επιστήμης.
Συμπλήρωσε τις σπουδές του σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπου παρέμεινε για τρία χρόνια. Ειδικότερα, παρακολούθησε μαθήματα νομικής στα γερμανικά πανεπιστήμια της Λειψίας, του Μονάχου, της Γοτίγγης και της Χαϊδελβέργης, έπειτα μαθήματα πολιτικών επιστημών & κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο του Παρισιού και του Λονδίνου.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο εξωτερικό τελειοποίησε τς γνώσεις του στη γαλλική γλώσσα ενώ έμαθε αγγλικά και γερμανικά. Στη Γερμανία ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τον μετέπειτα πρωθυπουργό και στενό του φίλο Παναγή Τσαλδάρη.
Λόγω της χρεοκοπίας του οικογενειακού εμπορικού οίκου, συνεπεία της σταφιδικής κρίσης που ξέσπασε την ίδια εποχή στην Ελλάδα, αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Πάτρα
Μετά την επιστροφή του στην ιδιαίτερη πατρίδα του ασχολήθηκε με την δικηγορία, όπου διέπρεψε κυρίως λόγω της ρητορικής του δεινότητας. Χαρακτηριστικό είναι το περιστατικό που συνέβη στην κηδεία του Πατρινού πολιτικού Θάνου Κανακάρη-Ρούφου, του οποίου εκφώνησε τον επικήδειο, όταν ο τότε πρωθυπουργός Γεώργιος Θεοτόκης τον πλησίασε και του είπε «είσθε απαραίτητος για το κοινοβούλιο, κύριε Γούναρη»
Πολιτική σταδιοδρομία
Για πρώτη φορά πολιτεύθηκε στις 17 Νοεμβρίου του 1902 με ανεξάρτητο συνδυασμό, οπότε και εκλέχτηκε. Οι απόψεις του θεωρήθηκαν ιδιαίτερα προοδευτικές αφού πρότεινε μέτρα για την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας και τον εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης. Σημαντικό ρόλο στην απόφαση του να πολιτευτεί διαδραμάτισε η ομάδα «των γοβιών», όπως αποκλήθηκε από τον λαό, η οποία αποτελούνταν από επαγγελματίες, ανεξάρτητους από τις κομματικές εξαρτήσεις, οι οποίοι συγκεντρώνονταν στην οικία του συμβολαιογράφου Αντωνόπουλου στη πλατεία Γεωργίου.
Στη συγκεκριμένη ομάδα προσχώρησε ο Γούναρης, ύστερα από πρόσκληση του φίλου του, Κωνσταντίνου Φιλόπουλου, παππού του μετέπειτα προέδρου της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνου Στεφανόπουλου. Η εκλογή του αλλά και οι απόψεις του προκάλεσαν το ενδιαφέρον του εκδότη της εφημερίδας «Ακρόπολις», Γαβριηλίδη, ο οποίος απέστειλε τον έγκριτο δημοσιογράφο Σταμάτη Λύτρα για να αποσπάσει συνέντευξη του Γούναρη, η οποία και δημοσιεύθηκε σε τρία φύλλα της «Ακροπόλεως» στις 12, 13 και 14 Νοεμβρίου του 1902.
Στις 17 Μαΐου του 1903, στη συζήτηση του νόμου για την κύρωση της συμβάσεως του μονοπωλίου της σταφίδας που είχε φέρει στη βουλή η κυβέρνηση Δηλιγιάννη, ο Γούναρης διαφώνησε και εκφώνησε θαυμαστό για την εποχή λόγο που ανάγκασε την
κυβέρνηση μετά από λίγες μέρες, και εξαιτίας των αντιδράσεων για τον νόμο αλλά και της διαφωνίας του Αλέξανδρου Ζαΐμη, σε παραίτηση. Ο νόμος αφορούσε τη σύναψη, μεταξύ του ελληνικού κράτους και ομάδας Βρετανών κεφαλαιούχων, συμφωνίας για τη μονοπώληση του εμπορίου ελληνικής σταφίδας για είκοσι χρόνια.
Στις εκλογές του 1905 συνεργάστηκε με το Θεοτοκικό κόμμα αλλά συνάντησε την αντίσταση των σταφιδοπαραγωγών με αποτέλεσμα να μην εκλεγεί.
Στις εκλογές όμως του Μαρτίου του 1906, και αφού είχε προηγηθεί η τραγική δολοφονία του Θεόδωρου Δηλιγιάννη, κατάφερε να επανεκλεγεί με το Θεοτοκικό κόμμα.
Τον Ιούνιο του 1906 δημιουργήθηκε η γνωστή πολιτική «ομάδα των Ιαπώνων», η οποία ονομάστηκε έτσι από τον εκδότη της «Ακροπόλεως», Βλάση Γαβριηλίδη, λόγω της μαχητικότητάς της που ομοίαζε κατά τον Γαβριηλίδη με τη μαχητικότητα των Ιαπώνων στρατιωτών κατά τον την εποχή εκείνη διεξαγόμενο Ρωσοϊαπωνικό πόλεμο
Η ομάδα αυτή αποτελούνταν από τους Στέφανο Δραγούμη, Δημήτριο Γούναρη, Εμμανουήλ Ρέπουλη, Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη, Χαράλαμπο Βοζίκη, Απόστολο Αλεξανδρή και Ανδρέα Παναγιωτόπουλο. Αρχηγός τέθηκε ο Στέφανος Δραγούμης, κυρίως λόγω του κύρους του αλλά ουσιαστικός καθοδηγητής ήταν ο Γούναρης.
Η δράση των Ιαπώνων ενόχλησε τον Γεώργιο Θεοτόκη που διαβλέποντας την επικείμενη κρίση προσπάθησε να προσεταιριστεί μερικούς από αυτή την πολιτική ομάδα.
Προσέφερε υπουργικά αξιώματα στον Γούναρη, τον Πρωτοπαπαδάκη και στον Ρέπουλη.
Οι δύο πρώτοι δέχτηκαν με αποτέλεσμα η ομάδα των Ιαπώνων να εξουδετερωθεί πολιτικά.
Έτσι τον Ιούνιο του 1908 ανέλαβε το υπουργείο οικονομικών. Τον Φεβρουάριο του 1909, και αφού είχε συνειδητοποιήσει ότι η συνεργασία του ήταν αδύνατη, υπέβαλε την παραίτηση. Με την εκδήλωση του κινήματος του στρατιωτικού συνδέσμου ο Γούναρης, ο οποίος εκείνη την εποχή βρισκόταν στην Ιταλία, εναντιώθηκε κατά μια άποψη διατηρώντας σταθερά αρνητική θέση.
Η διαφωνία του δεν ήταν ιδεολογική αλλά θεσμική αφού δεν συμφωνούσε με την επέμβαση του στρατού στις πολιτικές εξελίξεις. Έμεινε λοιπόν πιστός στις ιδέες του παρά τις προσπάθειες του στρατιωτικού συνδέσμου να τον εντάξει στο κυβερνητικό σχήμα.
Συγκεκριμένα, μέσω ενός αντιπροσώπου του συνδέσμου, του προτάθηκε να συμμετάσχει στην κυβέρνηση, ακόμη και ως επικεφαλής της, αλλά απάντησε αρνητικά στην πρόταση αυτή λέγοντας: «Πρέπει να έλθω δια του λαού». Κατά μια άλλη άποψη ο Γούναρης υποστήριξε τους αξιωματικούς, θεωρήθηκε δε από τον τύπο της εποχής πνευματικός πατέρας των αξιωματικών του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Υποστηρίζεται δε και ότι πριν κληθεί ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αυτός καθοδηγούσε πολιτικά τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο.
Η άφιξη όμως του Βενιζέλου σε συνδυασμό με φήμες περί εναντίωσης του Γούναρη στην απόφαση των αξιωματικών να αναγκάσουν σε παραίτηση τον Κωνσταντίνο Α΄ σταδιακά τον απομάκρυναν από τον κύκλο των αξιωματικών του Συνδέσμου.
Στις εκλογές το 1910 εκλέχτηκε με άνεση βουλευτής Πατρών με την υποστήριξη του Θεοτοκικού κόμματος. Στις εκλογές της 28ης Νοεμβρίου που ακολούθησαν τον ίδιο χρόνο,ο Γούναρης δεν έθεσε υποψηφιότητα εξαιτίας των αποφάσεων των τριών παλαιών κομμάτων, Θεοτοκικού, Μαυρομιχαλικού & Ραλλικού, να μην συμμετάσχουν στις εκλογές.
Στις 25 Δεκεμβρίου του 1911 πραγματοποιήθηκε μυστική συγκέντρωση στην οικία του Ηλία Σισίνη στην Γαστούνη υπό την παρουσία του Γούναρη, του Πρωτοπαπαδάκη, του Τσαλδάρη κ.α. όπου αποφασίστηκε η δημιουργία μιας πολιτικής ομάδας που θα στηριζόταν σε κοινή ιδεολογία.
Σύγκρουση με τον Βενιζέλο
Στις εκλογές του Μαρτίου 1912 ο Γούναρης μόλις και μετά βίας κατάφερε να εκλεγεί
βουλευτής Πατρών, εξαιτίας της ανετοιμότητάς του και της επιτυχίας του κόμματος
των Φιλελευθέρων, το οποίο κέρδισε τις 151 από τις 181 βουλευτικές έδρες.
Η πρώτη σοβαρή πολιτική σύγκρουση μεταξύ Βενιζέλου και Γούναρη πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 1913 με κύριο θέμα τους χειρισμούς της κυβέρνησης Βενιζέλου στην εξωτερική πολιτική που αφορούσαν τον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο.
Αφορμή στάθηκε η δήλωση Βενιζέλου, κατόπιν συναντήσεως με την επιτροπή κατοίκων Ανατολικής Μακεδονίας, οι οποίοι διαμαρτύρονταν για βάναυση συμπεριφορά Βουλγάρων στρατιωτών εναντίον τους, ότι «Εάν οι Έλληνες εκ των υποδούλων περιέλθουν υπό την
κυριαρχίαν τινός των συμμάχων κρατών όπως κατ' ανάγκην θα περιέλθωσιν, η κυβέρνησις θα πράξει ό,τι είναι δυνατόν να περιέλθωσιν λιγότερον».
Ο Γούναρης κατηγόρησε τον Βενιζέλο ότι είχε αφήσει ανενημέρωτη την εθνική αντιπροσωπεία σχετικά με την πορεία των εξωτερικών πραγμάτων και ότι δεν είχε εξασφαλίσει τα δικαιώματα της Ελλάδας, και συγκεκριμένα των Ελλήνων κατοίκων της υπόδουλης Μακεδονίας, απέναντι στις ιμπεριαλιστικές βλέψεις της τότε συμμάχου Βουλγαρίας.
Στις 21 Ιουνίου του 1913, ημέρα κήρυξης πολέμου μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας, ο Γούναρης επισήμανε στη Βουλή ότι ο πόλεμος ήταν απότοκο της λανθασμένης προσέγγισης της κυβέρνησης Βενιζέλου προς αυτήν της Βουλγαρίας.
Στους επόμενους μήνες η διαμάχη των δύο αυτών αντρών επεκτάθηκε και σε άλλα θέματα,
εσωτερικής πολιτικής, σχετικά με διάφορες αυθαιρεσίες της κυβέρνησης, ζήτημα το οποίο
τόνισε ιδιαίτερα ο Γούναρης στη συνεδρίαση της Βουλής την 22α Νοεμβρίου κατά την οποία καυτηρίασε την κίνησή της να καταφύγει στην έκδοση αναγκαστικών διαταγμάτων χωρίς την έγκριση της ίδιας της Βουλής, με την σύναψη δανείων, όπως η συζήτηση της 23ης Δεκεμβρίου που αφορούσε σύναψη δανείου 500 εκατομμυρίων δραχμών κ.α.
Λίγο πριν την έκρηξη του Α΄ παγκοσμίου πολέμου, ο Γούναρης είχε μια τελευταία σύγκρουση στη Βουλή, αυτή τη φορά για την παραχώρηση στην Αλβανία της νήσου της Σάσσωνος στον κόλπο της Αυλώνας, η οποία κατά την άποψή του ήταν καίριας στρατηγικής σημασίας
Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και πρώτη πρωθυπουργία
Λίγους μήνες αργότερα, στις 15 Ιουνίου/28 Ιουνίου του 1914, δολοφονήθηκε από τον Σερβο εθνικιστή Γκαβρίλο Πρίντσιπ ο Αρχιδούκας της Αυστρίας και διάδοχος του θρόνου Φραγκίσκος Φερδινάνδος στο Σαράγεβο, πόλη που ανήκε τότε στην Αυστροουγγαρία.
Η Αυστρία απηύθυνε τελεσίγραφο στη Σερβία, η οποία το απέρριψε. Τα γεγονότα προχώρησαν με ταχύ ρυθμό και στις 22 Ιουλίου η Αγγλία εισήλθε στον πόλεμο. Η Ελλάδα αρχικά τήρησε ουδέτερη στάση αλλά ήταν ξεκάθαρη η διχογνωμία απόψεων
μεταξύ Κωνσταντίνου και Βενιζέλου.
Ο Βενιζέλος υποστήριζε την Αντάντ, δηλαδή τη Γαλλία, τη Ρωσία και την Αγγλία, ο Κωνσταντίνος A΄ όμως λόγω και της συγγένειας του με την γερμανική αυτοκρατορική οικογένεια εμπιστευόταν την κατ' αυτόν γερμανική υπεροχή. Με αφορμή επιστολή-απάντηση
του Βασιλιά σε ερώτημα του Άγγλου ναυάρχου Καρ, η οποία κατά τον Βενιζέλο υποδήλωνε μεταβολή της συμφωνημένης εξωτερικής πολιτικής υπέβαλε την παραίτηση του στις 25 Αυγούστου. Ο Βασιλιάς όμως αρνήθηκε να κάνει δεκτή την παραίτηση του.
Η ρήξη όμως ήταν προδιαγεγραμμένη. Η απομάκρυνση του φιλοβασιλικού Γεωργίου Στρέϊτ, υπουργού επί των εξωτερικών, η παύση του υποστράτηγου Βίκτωρος Δούσμανη από την αρχηγία του επιτελείου και τέλος η άρνηση του Βασιλιά να ικανοποιήσει το αίτημα
για συμμετοχή της Ελλάδας στις επιχειρήσεις των Δαρδανελλίων επέφερε το τέλος της συνεργασίας Βενιζέλου-Βασιλιά, το οποίο επισημοποιήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου του 1915, όταν υπέβαλε την παραίτηση του, η οποία και έγινε δεκτή.
Η στάση του Γούναρη όλων αυτών τον καιρό ήταν απλώς να παρακολουθεί τις εξελίξεις αν και σε στενό κύκλο συνεργατών είχε δηλώσει ότι προτιμούσε την ουδετερότητα,αν και σύμφωνα με τον μετέπειτα πρόεδρο της βουλής Κωνσταντίνο Ζαβιτσάνο, ο Γούναρης είχε πειστεί από τον Ιωάννη Μεταξά για την υπεροχή της Γερμανίας.
Στις 22 Φεβρουαρίου του 1915, και αφού είχε παραιτηθεί η κυβέρνηση Βενιζέλου, ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος Α΄ πρότεινε στον Αλέξανδρο Ζαΐμη την πρωθυπουργία, και κατόπιν αρνήσεως του στον Στέφανο Σκουλούδη. Ύστερα και από την άρνηση του τελευταίου απευθύνθηκε στον Δημήτριο Γούναρη, ο οποίος στις 24 Φεβρουαρίου σχημάτισε κυβέρνηση αναλαμβάνοντας παράλληλα και το υπουργείου Στρατιωτικών.
Μια εκ των πρώτων κινήσεών του ως πρωθυπουργού ήταν να προχωρήσει στη διάψευση δημοσιευμάτων ότι διαπραγματευόταν την παραχώρηση τμήματος του ελληνικού κράτους με αντάλλαγμα τη Σμύρνη αφήνοντας όμως αιχμές για την στάση του Βενιζέλου.
Ο τελευταίος, με επιστολή του προς τον υπουργό των εξωτερικών Γεώργιο Χρηστάκη - Ζωγράφο, διέψευσε οποιαδήποτε εμπλοκή του σε τέτοιου είδους διαπραγματεύσεις για να διαψευστεί, όμως, λίγο αργότερα από τον ίδιο τον Γούναρη, ο οποίος με ανακοίνωσή του αποκάλυψε ότι σε υπομνήματα του απερχόμενου πρωθυπουργού προβλεπόταν η παραχώρηση συγκεκριμένων τμημάτων του ελληνικού κράτους στη Βουλγαρία.
Ο Βενιζέλος αναγκάστηκε να παραδεχθεί την αλήθεια των λεγομένων του Γούναρη κατηγορώντας τον όμως για την χρήση εμπιστευτικών εγγράφων για αντιπολιτευτικούς λόγους αλλά και για την δημοσιοποίηση των ελληνικών διεκδικήσεων. Η τελευταία φαίνεται να είχε όντως αρνητικές επιπτώσεις στον μικρασιατικό ελληνισμό λόγω του εκτοπισμού χιλιάδων Ελλήνων που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1915.
Στις εκλογές του Μαΐου ο Γούναρης πολιτεύθηκε με το κόμμα των Εθνικοφρόνων, το οποίο ο ίδιος είχε ιδρύσει. Η ενασχόληση του όμως με την διακυβέρνηση του κράτους δεν του επέτρεψε να δείξει την απαιτούμενη προσοχή με αποτέλεσμα να υποστεί συντριπτική ήττα από το κόμμα των Φιλελευθέρων. Συγκεκριμένα έλαβε 95 βουλευτικές έδρες έναντι 185 του κόμματος του Βενιζέλου. Αρνήθηκε να υποβάλει αμέσως την παραίτηση του, επικαλούμενος την κατάσταση υγείας του Βασιλιά, ενώ παράλληλα ο Βασιλιάς παρέτεινε για ένα μήνα την έναρξη των εργασιών της νέας Βουλής, δημιουργώντας έντονες αντιδράσεις από την πλευρά των Φιλελευθέρων.
Τελικά στις 4 Αυγούστου ορκίστηκε η νέα κυβέρνηση, αφού η προηγούμενη κυβέρνηση είχε παραιτηθεί πέντε μέρες νωρίτερα. Στο ενδιάμεσο διάστημα μεταξύ εκλογών και κυβέρνησης Βενιζέλου, ο Γούναρης είχε αναλάβει και το υπουργείο εξωτερικών,ύστερα από την παραίτηση Ζωγράφου.
Ο Εθνικός Διχασμός
Μετά την άνοδο Βενιζέλου, και λόγω του κινδύνου επίθεσης της Βουλγαρίας, η κυβέρνηση κήρυξε γενική επιστράτευση, η οποία επικρίθηκε από τον Γούναρη. Η αποβίβαση ταγμάτων στρατού από πλευράς Γαλλίας και Αγγλίας στη Θεσσαλονίκη και η χλιαρή στάση της κυβέρνησης έδωσαν το έναυσμα για την αρχή του λεγόμενου Εθνικού διχασμού.
Ο Γούναρης, στη συνεδρίαση της βουλής στις 21 Σεπτεμβρίου του 1915, αφού σχολίασε τα γεγονότα, ξεκαθάρισε την θέση του λέγοντας: «Η φυσική πολιτική μιας χώρας, όταν έτερα κράτη συμπλέκονται προς άλληλα, είναι η πολιτική της ουδετερότητας...
Η πολιτική του πολέμου ενδείκνυται μόνον προς αποτροπήν κινδύνου των ζωτικών συμφερόντων της χώρας, ενδείκνυται μόνον προς προστασίαν των υπερτάτων αυτής συμφερόντων». Ο Βενιζέλος απαντώντας, τόνισε ότι μια επικείμενη συμμαχία με την Αντάντ θα ωφελούσε την Ελλάδα ενώ απέρριψε την πρόταση ουδετερότητας. Στο τέλος της συζήτησης, πραγματοποιήθηκε η ψηφοφορία για ψήφο εμπιστοσύνης, η οποία έληξε υπέρ της κυβέρνησης Βενιζέλου.
Ο Βασιλιάς κάλεσε αμέσως μετά τον πρωθυπουργό και τον επέπληξε για την πρωτοβουλία που πήρε μόνος του. Ο Βενιζέλος παραιτήθηκε και ο βασιλιάς απευθύνθηκε στον αρχηγό της αντιπολίτευσης, Δημήτριο Γούναρη,ο οποίος δεν θέλησε να αναλάβει την πρωθυπουργία
φοβούμενος ακραίες καταστάσεις.Έτσι ο Βασιλιάς κάλεσε τον Αλέξανδρο Ζαΐμη.
Στην κυβέρνηση Ζαΐμη χρημάτισε υπουργός εσωτερικών. Στις 21 Οκτωβρίου του 1915, μετά από ένα επεισόδιο του Βενιζέλου με τον υπουργό στρατιωτικών Ιωάννη Γιαννακίτσα, ο Βενιζέλος ζήτησε την άμεση αποπομπή του από την κυβέρνηση
.
Σύντομα όμως επεκτάθηκε και σε άλλα ζητήματα θίγοντας κυρίως τα εξωτερικά. Ο Γούναρης αφού έλαβε τον λόγο ξεκαθάρισε για άλλη μια φορά τη θέση του λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «η διαφορά της γνώμης μεταξύ ημών και υμών είναι μέγιστη».
Τελικά η κυβέρνηση καταψηφίστηκε, και κλήθηκε να αναλάβει την πρωθυπουργία ο Στέφανος Σκουλούδης, ο οποίος όμως δεν κατόρθωσε να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης.
Οι εκλογές προκηρύχθηκαν για την 6η Δεκεμβρίου του 1915, στις οποίες όμως αρνήθηκε να συμμετάσχει το κόμμα των Φιλελευθέρων.
Τις εκλογές κέρδισε ο Γούναρης αλλά κυβέρνηση σχημάτισε ο Σκουλούδης, στην οποία ο Γούναρης μετείχε αρχικά ως υπουργός επί των εσωτερικών και αργότερα, λόγω του θανάτου του Γεωργίου Θεοτόκη, ως υπουργός οικονομικών.
Στις 8 Ιουνίου παραιτήθηκε η κυβέρνηση Σκουλούδη και σχηματίστηκε νέα την επόμενη μέρα από τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, η οποία παραιτήθηκε στις 29 Αυγούστου, λόγω του κινήματος της «Εθνικής Αμύνης»που είχε ξεσπάσει στη Θεσσαλονίκη. Το σχηματισμό κυβέρνησης ανέλαβε ο Νικόλαος Δημητρακόπουλος, ο οποίος δήλωσε αδυναμία με αποτέλεσμα να αναλάβει ο Νικόλαος Καλογερόπουλος.
Στις 14 Σεπτεμβρίου του 1916 ο Βενιζέλος μαζί με τον Παύλο Κουντουριώτη και τον Παναγιώτη Δαγκλή εγκαθίδρυσε την προσωρινή κυβέρνηση της Τριανδρίας στη Θεσσαλονίκη, απαιτώντας την είσοδο της χώρας στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο. Ουσιαστικά η χώρα είχε διαιρεθεί στα δύο, στην κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης και σε αυτή των Αθηνών.
Στις 27 Σεπτεμβρίου η κυβέρνηση Καλογερόπουλου παραιτήθηκε και σχηματίστηκε νέα από τον Σπυρίδωνα Λάμπρο.
Μερικές μέρες αργότερα, στις 4 Νοεμβρίου εισέβαλαν γαλλικά στρατεύματα στην Αθήνα και τον Πειραιά αλλά απωθήθηκαν. Ταυτόχρονα φιλοβασιλικοί πραγματοποίησαν βιαιότητες εναντίον των Βενιζελικών, γεγονότα τα οποία έμειναν γνωστά ως Νοεμβριανά.
Έξι μέρες αργότερα οι σύμμαχοι ενεργοποίησαν γενικό αποκλεισμό της Ελλάδας.
Ο ρόλος του Γούναρη στα Νοεμβριανά είναι διφορούμενος. Από πολλούς κατηγορείται ότι ήταν ο ιδρυτής των επιστράτων, σώμα απλών πολιτών, οπαδών του Βασιλιά, που κατά την περίοδο των Νοεμβριανών προέβησαν σε καταστροφές, ξυλοδαρμούς κ.α. εναντίον
φιλοβενιζελικών.Ο ίδιος απαντούσε χαρακτηριστικά «ουδόλως συνδέεται».
Γεγονός είναι ότι η συμμετοχή του δεν αποδείχτηκε και ότι ουσιαστικός αρχηγός των επιστράτων ήταν ο Ιωάννης Μεταξάς καθώς και ο Ιωάννης Σαγιάς, πιθανότατα συγγενής του γαμπρού του Γούναρη, Νικολάου Σαγιά. Η στάση του Γούναρη δεν μπορεί να θεωρηθεί θετική μπροστά στις αυθαιρεσίες των επιστράτων αλλά ούτε αρνητική. Προτίμησε κυρίως να κρατήσει μια μετριοπαθή στάση
έτσι ώστε να μην έρθει σε σύγκρουση με το παλάτι.
Η κυβέρνηση μπροστά στην απειλή λιμοκτονίας του πληθυσμού εξαιτίας του ναυτικού
αποκλεισμού αναγκάστηκε να υποχωρήσει και να αποσύρει τα στρατεύματα της προς την Πελοπόννησο.
Οι Γάλλοι εν τω μεταξύ κατέλαβαν την Αθήνα και τον Πειραιά. Στις 21 Απριλίου του 1917
η κυβέρνηση Λάμπρου παραιτήθηκε και ανέλαβε ο Αλέξανδρος Ζαΐμης.
Στις 29 Μαΐου ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α΄ παραιτήθηκε από τον θρόνο υπέρ του γιου του Αλέξανδρου, ύστερα από πιέσεις των συμμάχων και υπό την απειλή των γαλλικών
στρατευμάτων. Ήταν θέμα χρόνου η τοποθέτηση Βενιζέλου στην εξουσία.
Επάνοδος του Βενιζέλου και εξορία
Με τον ερχομό του Βενιζέλου στην κυβέρνηση, στις 14 Ιουνίου του 1917 και αφού είχαν προηγηθεί τα Νοεμβριανά, ο Γούναρης έλαβε εντολή να παρουσιαστεί στο συμμαχικό στρατηγείο στον Πειραιά, όπου μαζί με άλλες 30 αντιβενιζελικές προσωπικότητες θα εξοριζόταν στην Κορσική.
Αφού ανέγνωσε ένα σύντομο λόγο,αναχώρησε στις 7 Ιουλίου για το Αιάκειο της Κορσικής με το ατμόπλοιο «Βασιλεύς Κωνσταντίνος». Ο φόβος των εξορίστων για πιθανές διώξεις μετά την επιστροφή τους στην Ελλάδα ανάγκασε μερικούς από αυτούς να σκεφτούν την λύση της απόδρασης.
Έτσι, κατόπιν συνεννόησης, ο Δημήτριος Γούναρης, ο Ιωάννης Μεταξάς και ο Ιωάννης Πεσμαζόγλου στις 6 Δεκεμβρίου του 1918, διέφυγαν στη Σαρδηνία, όπου συνελήφθησαν από τις ιταλικές αρχές, από τις οποίες τους παρεσχέθη η απαραίτητη κάλυψη.
Η ιταλική κυβέρνηση παρ' όλες τις έξωθεν πιέσεις αρνήθηκε να τους εκδώσει και αφού έλαβαν την δυνατότητα να κινούνται ελεύθερα εντός της χώρας, ο Γούναρης εγκαταστάθηκε αρχικά στην Πίζα και έπειτα στη Σιένα.
Κατά την απουσία Γούναρη, η Ελλάδα είχε συνταχθεί με τις συμμαχικές δυνάμεις και είχε κηρύξει τον πόλεμο στη Γερμανία και στη Βουλγαρία. Το τέλος του Α΄ παγκοσμίου πολέμου βρήκε την Ελλάδα νικήτρια σε αντίθεση με τις γείτονες χώρες, Βουλγαρία και Τουρκία.
Με τη συνθήκη των Σεβρών, στις 28 Ιουλίου (10 Αυγούστου) του 1920, η Οθωμανική Αυτοκρατορία παραχωρούσε την Ιμβρο, την Τένεδο, τα νησιά του Αιγαίου, τα Δωδεκάνησα, πλην της Ρόδου, τα παράλια της Μικράς Ασίας και την ανατολική Θράκη στην Ελλάδα.
Ο Βενιζέλος προκειμένου να εξαλείψει τον κίνδυνο του τουρκικού στρατού οργάνωσε εκστρατείες στο εσωτερικό της Τουρκίας, εκτείνοντας ακόμη περισσότερο το εύρος των πολεμικών επιχειρήσεων.
Επιστροφή στην Ελλάδα και επαναφορά Κωνσταντίνου στον θρόνο
Αυτή ήταν η κατάσταση όταν στις 10 Οκτωβρίου του 1920 ο Γούναρης επέστρεψε από την Ιταλία στην Κέρκυρα. Μια μέρα αργότερα βρέθηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του την Πάτρα, όπου έτυχε ενθουσιώδους υποδοχής.
[27] Στις 17 Οκτωβρίου ίδρυσε το Λαϊκό κόμμα· ουσιαστικά μετονόμασε το «κόμμα των Εθνικοφρόνων». Αν και υποστηρίζεται ευρέως ότι η κύρια δέσμευσή του ήταν η απεμπλοκή των ελληνικών στρατευμάτων από τη Μικρά Ασία, κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να είναι ακριβές ή να βασίζεται σε κάποιο στοιχείο.
Αντίθετα η Ηνωμένη Αντιπολίτευση υποστήριζε με κάθε ευκαιρία την συνέχιση της μικρασιατικής εκστρατείας επικεντρώνοντας την αντιπολιτευτική της κριτική στα εσωτερικά ζητήματα.
Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου τον βρήκαν νικητή, έχοντας καταφέρει να εκλέξει η «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις», όπως ονομαζόταν ο συνασπισμός των αντιβενιζελικών κομμάτων, 260 βουλευτές έναντι 110 του κόμματος των Φιλελευθέρων του Βενιζέλου. Συγκεκριμένα το Λαϊκό κόμμα είχε αποσπάσει 75 έδρες.
Προτίμησε όμως να κινηθεί σε παρασκηνιακό επίπεδο, δεχόμενος την πρωθυπουργία να την αναλάβει ο Δημήτριος Ράλλης. Στη κυβέρνηση Ράλλη ο Γούναρης προτίμησε να αναλάβει το υπουργείο στρατιωτικών.
Μια από τις πρώτες κινήσεις της νέας φιλοβασιλικής κυβέρνησης ήταν η διενέργεια δημοψηφίσματος για την επαναφορά του Βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄, παρά τις έντονες αντιδράσεις του αρχηγού των Φιλελευθέρων, Παναγιώτη Δαγκλή, ο οποίος είχε αντικαταστήσει τον Βενιζέλο με τη σύμφωνη γνώμη του δεύτερου, και των ξένων δυνάμεων.
Απέκρυψαν όμως από τον λαό την διακοίνωση των συμμάχων, στην οποία προειδοποιούσαν την ελληνική κυβέρνηση για οικονομικό αποκλεισμό στην περίπτωση επαναφοράς του Κωνσταντίνου στο θρόνο. Ουσιαστικά ανενημέρωτος για τις συνέπειες ο λαός ψήφισε για την επαναφορά του Κωνσταντίνου, ο οικονομικός αποκλεισμός πραγματοποιήθηκε και οι σύμμαχοι, φοβούμενοι τον φιλογερμανό Κωνσταντίνο, άρχισαν να κρατούν αποστάσεις.
Παρατηρήθηκε τότε μια μεταστροφή πολιτικής των συμμάχων υπέρ των Τούρκων, τους οποίους ενίσχυσαν πολλές φορές με πολεμικό υλικό.
Επίσης φρόντισε να επαναφέρει 3.000 απόστρατους φιλοβασιλικούς αξιωματικούς και να αντικαταστήσει τους βενιζελικούς αξιωματικούς με αυτούς, παρ' όλη την κρίσιμη χρονική στιγμή, με αποτέλεσμα άπειροι, πάνω στα θέματα της Μικρασιατικής εκστρατείας, και ανέτοιμοι αξιωματικοί να αναλάβουν υψηλές και καίριες, για την εξέλιξη της εκστρατείας, θέσεις.
Στις 22 Ιανουαρίου του 1921 ο Δημήτριος Ράλλης, κατόπιν διαφωνίας με τον Γούναρη, υπέβαλε την παραίτηση του και αντικαταστάθηκε από τον Νικόλαο Καλογερόπουλο.
Και σε αυτή την κυβέρνηση ο Γούναρης ανέλαβε το υπουργείο των στρατιωτικών. Στις 24 Φεβρουαρίου του 1921 έφτασε στο Λονδίνο μαζί με τον πρωθυπουργό Καλογερόπουλο και διαφόρους κυβερνητικούς συμβούλους για να συναντηθεί με τον Άγγλο πρωθυπουργό Τζορτζ.
Η συνάντηση δεν ήταν ιδιαίτερα ωφέλιμη με τον Δημήτριο Μάξιμο, τότε διοικητή της Εθνικής Τράπεζας, να επιμένει να εγκαταλειφθεί η Μικρά Ασία από τα ελληνικά στρατεύματα, άποψη που δεν την συμμεριζόταν ούτε ο Καλογερόπουλος αλλά ούτε ο ίδιος ο Γούναρης.
Με την επιστροφή του στην Αθήνα, ο Καλογερόπουλος παραιτήθηκε από το πρωθυπουργικό αξίωμα.
Η πρωθυπουργία της περιόδου 1921-1922
Ύστερα από την παραίτηση του Καλογερόπουλου σχηματίστηκε κυβέρνηση από τον Γούναρη, ο οποίος διατήρησε και το υπουργείο δικαιοσύνης.
Το κλίμα δυσφορίας που είχε αρχίσει να δημιουργείται στο λαό, κυρίως λόγω της μη τήρησης των υποσχέσεων περί απόσυρσης των ελληνικών στρατευμάτων, είχε αρχίσει να μεταδίδεται και στους στρατιώτες.
Προς τόνωση λοιπόν του ηθικού, ο Γούναρης μαζί με τον Βασιλιά επισκέφθηκαν τα στρατεύματα στη Σμύρνη ενώ παράλληλα ενίσχυσε το στρατό με καινούρια αυτοκίνητα, όπλα κ.λπ.
Αφού επέστρεψαν στην Ελλάδα, στις 3 Οκτωβρίου του 1921 αναχώρησε μαζί με τον υπουργό των εξωτερικών, Γεώργιο Μπαλτατζή, για το Παρίσι, όπου συναντήθηκε με τον Γάλλο ομόλογό του.
Στη συνέχεια κατευθύνθηκε στο Λονδίνο, όπου είχε προκαθορισμένη συνάντηση με τον Άγγλο πρωθυπουργό, στον οποίο δήλωσε ότι δέχεται τις συμμαχικές προτάσεις που είχαν γίνει από το Μάρτιο του 1921.
Ακολούθησε η μετάβαση του στη Ρώμη, έπειτα στις Κάννες, στο Παρίσι και τέλος πάλι στο Λονδίνο. Επέστρεψε στην Αθήνα στις 21 Φεβρουαρίου του 1922, έχοντας ουσιαστικά αποτύχει να επισπεύσει τη λήξη του Μικρασιατικού ζητήματος και την άρση του οικονομικού αποκλεισμού, που είχε επιβληθεί από τις μεγάλες δυνάμεις για την επάνοδο του Κωνσταντίνου Α΄.
Με την επιστροφή του λοιπόν στην Αθήνα απέτυχε να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης με αποτέλεσμα να κληθεί να σχηματίσει κυβέρνηση ο Νικόλαος Στράτος, ο οποίος όμως καταψηφίστηκε.
Έτσι ο Γούναρης ανέλαβε να σχηματίσει νέα κυβέρνηση, στην οποία κράτησε πάλι το υπουργείο δικαιοσύνης για τον εαυτόν του.
Ο Γεώργιος Μπαλτατζής διορίστηκε υπουργός εξωτερικών και ναυτικών, ο Γούδας εκκλησιαστικών, ο Νικόλαος Θεοτόκης στρατιωτικών και ο Πρωτοπαπαδάκης οικονομικών.
Άμεση πρωτοβουλία της κυβέρνησης ήταν να αποδεχθεί τους όρους της συμμαχικής συνδιάσκεψης, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις στους στρατιωτικούς κύκλους, με πρωταγωνιστή τον αρχιστράτηγο Παπούλα, και στη κοινωνία της Μικράς Ασίας.
Από την άλλη πλευρά η οικονομική κατάσταση της χώρας ήταν δραματική.
Χαρακτηριστικό είναι ότι το μέσο ημερήσιο κόστος της εκστρατείας είχε φτάσει τα 8 εκατομμύρια δραχμές.
Ο υπουργός οικονομικών Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης αναγκάστηκε να διχοτομήσει το χαρτονόμισμα, δηλαδή να προβεί σε μια πράξη δανεισμού κόβοντας στη κυριολεξία σε δύο μέρη το χαρτονόμισμα.
Το ένα κομμάτι διατήρησε την μισή αξία του χαρτονομίσματος και το άλλο μετατράπηκε σε έντοκο δάνειο, εικοσαετούς διάρκειας. Ο Γούναρης, προσπαθώντας να λάβει οικονομική αλλά και διπλωματική ενίσχυση, αναχώρησε για τη Βιέννη, όπου συναντήθηκε στο περιθώριο της διάσκεψης για τα μέτρα της οικονομικής ανόρθωσης της Ευρώπης με ξένους ομολόγους του χωρίς όμως να καταφέρει κάτι το ουσιαστικό.
Απότοκο αυτής της προσπάθειας ήταν ο προϋπολογισμός να καταψηφιστεί και να οδηγηθεί σε παραίτηση.
Αντικαταστάθηκε πάλι από τον Νικόλαο Στράτο, ο οποίος δεν έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης, και στη συνέχεια την πρωθυπουργία ανέλαβε ο Πρωτοπαπαδάκης, όντας επικεφαλής κυβερνητικού συνασπισμού.
Ο Γούναρης διορίστηκε υπουργός δικαιοσύνης. Μια από τις πρώτες ενέργειες της κυβέρνησης ήταν η ψήφιση του νόμου περί κοινωνικών ασφαλίσεων και η αντικατάσταση του Αναστάσιου Παπούλα από τον Γεώργιο Χατζανέστη.
Το σκηνικό στη Μικρά Ασία ήταν δραματικό. Ο στρατός ανοργάνωτος και με χαμηλό ηθικό, η Ελλάδα παρατημένη από τους συμμάχους ενώ από την αντίθετη πλευρά οι Τούρκοι με την υποστήριξη των Μεγάλων Δυνάμεων οργάνωναν αντεπίθεση.
Η κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη πρότεινε για αντιπερισπασμό επίθεση στη Κωνσταντινούπολη, οι σύμμαχοι όμως, και ιδιαίτερα η Γαλλία, αντέδρασαν. Έτσι στις 13 Αυγούστου εκδηλώθηκε η τουρκική αντεπίθεση που είχε ως συνέπεια τα γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής.
ΣΜΥΡΝΗ 1922 . ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
Η κυβέρνηση αμέσως παραιτήθηκε και αντικαταστάθηκε από την κυβέρνηση Τριανταφυλλάκου, η οποία δεν στάθηκε ικανή για να αντιμετωπίσει το στρατιωτικό κίνημα που εκδηλώθηκε στη Μυτιλήνη και τη Χίο.
Η κυβέρνηση Γούναρη προώθησε μια σειρά από μέτρα, με τα οποία τα μεγάλα τσιφλίκια εκποιήθηκαν από το κράτος και διανεμήθηκαν στους κολίγους.
Αν και κάποιοι από τους σχετικούς νόμους είχαν ψηφιστεί ήδη από την περίοδο 1916-1917, τότε τέθηκαν για πρώτη φορά σε εφαρμογή.
Στις 22 Ιουλίου του 1922 είχε προτείνει την διανομή των κτημάτων της Εκκλησίας στους ακτήμονες, πρόταση η οποία δεν προχώρησε λόγω της κυβερνητικής αλλαγής.
Το εύλογο ερώτημα, το οποίο τίθεται είναι γιατί το Λαϊκό κόμμα επέλεξε να συνεχίσει την Μικρασιατική εκστρατεία παρ' όλο που είχε κερδίσει τις εκλογές με κύρια προεκλογική δέσμευση την απόσυρση του ελληνικού στρατού από την Μικρά Ασία;
Στη συγκεκριμένη απορία, απάντηση δίνει το ρητορικό ερώτημα του Γούναρη προς εκείνους που τον συμβούλευαν να εγκαταλείψει την Μικρά Ασία:
«ναι αλλά τι θα απογίνουν οι δυστυχείς αυτοί πληθυσμοί που τους πήραμε στο λαιμό μας»;
Η απόσυρση του στρατού σε μια τόσο κρίσιμη χρονική στιγμή, όταν υπήρχαν ακόμη οι ελπίδες για ολική εξόντωση του τουρκικού στρατού και οριστική επικράτηση της ελληνικής κυριαρχίας στα παράλια της Μικράς Ασίας καθώς και η ελπίδα για την αναβίωση της Μεγάλης Ιδέας και της Ελλάδας των δύο ηπείρων και των επτά θαλασσών δεν επέτρεψαν στους πολιτικούς του Λαϊκού κόμματος, και ειδικότερα στο Γούναρη, να προβλέψουν την επικείμενη καταστροφή.
Και βέβαια ήταν υπαρκτός και ο κίνδυνος της τουρκικής αντεκδίκησης σε περίπτωση που ο ελληνικός στρατός εγκατέλειπε τα μικρασιατικά παράλια αφού οι Τούρκοι δεν ήταν πρόθυμοι να συμβιβαστούν.
Η μη εύρεση ικανοποιητικής λύσης διαφυγής ανάγκασε την ελληνική κυβέρνηση να συνεχίσει τις πολεμικές επιχειρήσεις.
Δίκη και εκτέλεση
Στις 17 Σεπτεμβρίου συγκροτήθηκε έκτακτο στρατοδικείο για τη δίκη των υπευθύνων της Μικρασιατικής καταστροφής με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Τα περισσότερα στελέχη της κυβέρνησης είχαν ήδη συλληφθεί από ομάδα αξιωματικών με αρχηγό τον Θεόδωρο Πάγκαλο.
Λίγο πριν τη σύλληψη του Γούναρη, του προτάθηκε να διαφύγει στο εξωτερικό αλλά αρνήθηκε κατηγορηματικά.
Αρχικά, η ανακριτική επιτροπή αποτελούνταν από τους Κωνσταντίνο Καλλάρη και Επαμεινώνδα Ζυμβρακάκη, οι οποίοι όμως παραιτήθηκαν λόγων των παρεμβάσεων των μελών της επαναστατικής επιτροπής.
Αντικαταστάθηκαν αμέσως από τον Αλέξανδρο Οθωναίο και τον Θεόδωρο Πάγκαλο, αφού όμως πρώτα έλαβαν την διαβεβαίωση ότι δεν θα τους απονεμόταν χάρη.
Στις 15 Οκτωβρίου μεταφέρθηκαν οι κρατούμενοι από τις φυλακές Αβέρωφ σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα στην παλιά Βουλή, έτσι ώστε να μην χρειάζεται να μετακινούνται.
Όταν ξεκίνησε η δίκη, που έμεινε στην ιστορία ως η δίκη των έξι και οι κατηγορούμενοι άκουσαν το κατηγορητήριο, ο Γούναρης δήλωσε: «Δεν έχει τίποτε που να στηρίζεται μέσα εις τον κατηγορητήριον και αυτό με ανησυχεί.
Έχουν εξασφαλίσει την καταδίκη μας και δεν καταβάλλουν προσπάθειαν δια να δημιουργήσουν λόγους φαινομενικώς ισχυρούς». Χαρακτηριστικό της καλλιέργειας του και της ικανότητας του είναι ότι, αν και έπασχε από υψηλό πυρετό, κατάφερε και έγραψε απολογητικό υπόμνημα 67 σελίδων.
Εξαντλήθηκε όμως και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο. Εξαιτίας της κατάστασης της υγείας του παρίστατο ελάχιστες φορές στην ακροαματική διαδικασία.
Την 7η Νοεμβρίου ο συνήγορος του, Σωτηριάδης, κατέθεσε αίτηση αναβολής της δίκης σύμφωνα με τη Δικονομία λόγω της ραγδαίας επιδείνωσης της υγείας του πελάτη του.
Ο Γούναρης, ο οποίος είχε ξεπεράσει τους 40 βαθμούς πυρετό, μεταφέρθηκε στην κλινική Ασημακοπούλου, όπου οι γιατροί διέγνωσαν βαριάς μορφής τύφο.
Στην κλινική παρέμεινε μέχρι και το τέλος της δίκης. Παρ' όλα αυτά ο πρόεδρος του δικαστηρίου, Αλέξανδρος Οθωναίος, αρνήθηκε να διακόψει τη δίκη, αγνοώντας το δικαίωμα του κατηγορουμένου για υπεράσπιση.
Το πρωί της 15ης Νοεμβρίου, στις 5 π.μ. ο ταγματάρχης Κατσαγιαννάκης ξύπνησε τον Γούναρη για να τον μεταφέρει στις φυλακές Αβέρωφ, παρ' όλο που οι γιατροί του είχαν απαγορεύσει οποιαδήποτε μετακίνηση, προκειμένου να λάβει γνώση της απόφασης του δικαστηρίου.
Μάλιστα επειδή αργούσε να ντυθεί λόγω της καταστάσεως του, ο Κατσαγιαννάκης τον απείλησε ότι θα τον μεταφέρει γυμνό έτσι και αργούσε λίγο ακόμη.
Στις 9 π.μ η απόφαση του δικαστηρίου ανακοινώθηκε στους κατηγορούμενους και ήταν καταδικαστική για τους έξι από τους συνολικά οκτώ κατηγορούμενους.
Ο Γούναρης μαζί με τους Γεώργιο Μπαλτατζή, Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη, Νικόλαο Θεοτόκη, Νικόλαο Στράτο και Γεώργιο Χατζανέστη καταδικάζονταν στην ποινή του θανάτου.
Στις 11:27 π.μ. εκτελέστηκε στο Γουδή, παρουσία λιγοστών συγγενών, μεταξύ των οποίων και ο πρώτος ξάδερφος του και μετέπειτα δήμαρχος Πατρέων, Ιωάννης Βλάχος.
Δεν δέχθηκε να του δέσουν τα μάτια.
Η εκτέλεση τους έγινε κυρίως για να ικανοποιηθεί το κοινό αίσθημα, και όχι γιατί πραγματικά είχαν διαπράξει προδοσία προς την χώρα τους.
Την άποψη αυτή επαληθεύουν τα λόγια του Ελευθερίου Βενιζέλου χρόνια αργότερα:
«Δύναμαι να βεβαιώσω υμάς κατά τον πλέον κατηγορηματικόν τρόπον ότι ουδείς εκ των πολιτικών αρχηγών της Δημοκρατκής Παρατάξεως θεωρεί ότι οι ηγέται της πολιτικής, ήτις εφορμόσθη μετά το 1920, δύναται να κατηγορηθούν δια πράξιν προδοσίας της πατρίδος ή ότι εν γνώσει ωδήγησαν τον τόπον εις την μικρασιατικήν καταστροφή. Δύνεμαι μάλιστα να σας διαβεβαιώσω, ότι το επ΄ εμοί ακραδάντως ότι θα ήσαν ευτυχείς, εαν η πολιτική των ωδήγει την Ελλάδα εις εθνικό θρίαμβον».
Τάφηκε στο Α΄ νεκροταφείο Αθηνών την ίδια μέρα, παρουσία λιγοστών συγγενών και φίλων, με έναν ιερέα και χωρίς την παρουσία ψαλτών. Στον τόπο της εκτέλεσης οικοδομήθηκε ένας μικρός ναός έπειτα από έρανο, ο οποίος ονομάστηκε «ναός της Αναστασεως».
Η κηδεία γενικά ήταν πρόχειρη και βιαστική γιατί η επαναστατική επιτροπή είχε διατάξει να ολοκληρωθούν όλες οι ταφές πριν τις 3 μ.μ.
Πριν εκτελεστεί έγραψε την λιτή διαθήκη του, στην οποία ανέφερε:
Ότι περισσεύει εκ της μικράς μου περιουσίας, αφού πληρωθούν τα χρέη μου, επιθυμώ να περιέλθη εις τον γαμβρόν μου Κανέλλον Α. Κανελλόπουλον ον εγκαθιστώ γενικόν κληρονόμον ίνα το χρησιμοποιήση προς καλλιτέραν αποκατάστασιν της θυγατρός του Μαρίας. Εις την υπηρέτριάν μου Ευφροσύνην Στρατή αφίνω δέκα χιλιάδας, και την βιβλιοθήκην μου εις τον Δήμον Πατρών.
Εν Αθήναις τη 15 Νοεμβρίου 1922.Δημήτριος Π. Γούναρης
Η διαθήκη του όπως και η ζωή του ήταν λιτή γι' αυτό και δεν απέκτησε ποτέ μεγάλη περιουσία.
Με την διαθήκη του ο Γούναρης έγινε μέγας ευεργέτης του Δήμου Πατρέων και συγκεκριμένα της δημοτικής βιβλιοθήκης. Στις 3 Ιουνίου του 1931, με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου η οδός Καλαβρύτων ή νέος δρόμος μετονομάστηκε σε οδός Δημήτριου Γούναρη.
Ήταν μια από τις πρώτες κινήσεις για την αποκατάσταση του ονόματος του.
Επίσης το 1933 αναρτήθηκε επιγραφή από το υπουργείο δικαιοσύνης στην αίθουσα των φυλακών Αβέρωφ, στην οποία οι κατηγορούμενοι πληροφορήθηκαν τη θανατική τους καταδίκη.
Σύμφωνα με την επίσημο διαδικτυακό τόπο της Μεγάλης Στοάς της Ελλάδος, ο Γούναρης ήταν τέκτονας και ανήκε στην Πατρινή στοά Παλαιών Πατρών Γερμανός.
Το αρχείο του δωρήθηκε από την Αμαλία Κανελλοπούλου και την Δόμνα Δοντά στο Εθνικό και Λογοτεχνικό Αρχείο.
Πολλοί ιστορικοί θεωρούν ότι ήταν άτυχος. Χαρακτηριστικά τα λόγια του ανιψιού του Παναγιώτη Κανελλόπουλου:
«Γνήσιοι Έλληνες ήταν και οι δύο, ο Βενιζέλος και ο Γούναρης, ο πρώτος ήταν τυχερός, ο δεύτερος άτυχος».
Το 2010, μετά από αίτηση του Μιχάλη Πρωτοπαπαδάκη από το 2008, εγγονού του πρώην πρωθυπουργού Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, παύθηκε οριστικά από τον Άρειο Πάγο η δίωξη των έξι λόγω παραγραφής.
Εκδήλωση παρουσίασης Βιβλίου Δημήτριος Γούναρης
A short documentary on the Turkish slaughter of Greek citizens in the town of Smyrna in 1922
Greek invasion of Turkey and the aftermath of the events, 1919-1922
Δημήτριος Γούναρης Του ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΑΛΙΚΑΝΙΩΤΗ
Δημήτριος Γούναρης: Ένας Ολέθριος Λαϊκιστής Πολιτικός
Μόλις επικράτησε η Επανάσταση τέθηκε το θέμα των ευθυνών για την κατάρρευση του μετώπου και την καταστροφή. Φυλακίστηκαν στρατιωτικοί και οι σημαντικότεροι από τους πολιτικούς που από το 1920 βρέθηκαν στην εξουσία και τον Οκτώβριο 1922 ορίστηκε έκτακτο στρατοδικείο για τη δίκη τους με την κατηγορία της "εσχάτης προδοσίας".
Πρόεδροι του στρατοδικείο ορίστηκαν οι στρατηγοί Θεόδωρος Πάγκαλος και Αλέξανδρος Οθωναίος. Η δίκη κράτησε 14 ημέρες
Στο εδώλιο (πρώτη σειρά-από αριστερά προς τα δεξιά) οι κατηγορούμενοι: Μιχαήλ Γούδας, Γεώργιος Μπαλτατζής, Ξενοφών Στρατηγός, Δημήτριος Γούναρης, Νικόλαος Στράτος, Νικόλαος Θεοτόκης, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης. Απουσιάζει ο Γεώργιος Χατζηανέστης.
Μιχαήλ Γούδας και Ξενοφών Στρατηγός καταδικάστηκαν σε ισόβια δεσμά.
Οι υπόλοιποι έξι καταδικάστηκαν σε θάνατο.
Δημήτριος Γούναρης, ο Ιάπωνας που τουφεκίστηκε.
The Great Population Exchange between Turkey and Greece
As part of the Treaty of Lausanne in 1923, Greece and Turkey agreed to uproot two million people in a massive population exchange, the lasting effects of which are still felt by some in both countries today.
Only since the 1990s has it been possible for the 'exchanges' caught up in the upheaval and their families to visit what they see as their ancestral villages in Greece and Turkey.
ΒΑΘΟΣ ΠΕΔΙΟΥ Διδώ Σωτηρίου 1995
Στο συγκεκριμένο επεισόδιο της σειράς «Βάθος πεδίου» η συγγραφέας Διδώ Σωτηρίου σε συνέντευξή της στον Γιάννη Έξαρχο μιλάει για τη ζωή και το έργο της.
Αφηγείται μνήμες από τα πρώιμα χρόνια στο Αϊδίνι και τη Σμύρνη όπου ζούσε με την οικογένειά της και μεταφέρει την ατμόσφαιρα από την καθημερινή ζωή των Μικρασιατών Ελλήνων, τις ασχολίες τους, τις σχέσεις με τις άλλες εθνότητες αλλά και το δράμα της προσφυγιάς, όταν το 1922 καταφεύγει και η ίδια στην Αθήνα.
Θυμάται την περίοδο των σπουδών της και τα ταξίδια της στο Παρίσι όπου συναναστράφηκε τη γαλλική διανόηση.
Δημοσιογράφος στο ξεκίνημά της, συντάκτρια της εφημερίδας «Νέος Κόσμος», αρχισυντάκτρια στο περιοδικό «Γυναίκα», μιλάει, επίσης, για την προσχώρησή της στο Αριστερό κίνημα, την Αντίσταση, και τη δουλειά της στον παράνομο Τύπο στη διάρκεια της Κατοχής, ως αρχισυντάκτρια στον «Ριζοσπάστη».
Αναφέρεται στους λόγους της εκδίωξής της από την ίδια εφημερίδα και στη διαγραφή της από το Κομμουνιστικό Κόμμα, εξηγώντας την προτίμησή της να αυτονομηθεί από τους κομματικούς μηχανισμούς.
Μιλάει για τα αίτια που την ώθησαν να ξεκινήσει το γράψιμο και σχολιάζει τα βιβλία της «Ματωμένα Χώματα», «Οι Νεκροί περιμένουν» και την «Εντολή».
Μεταξύ άλλων, κάνει λόγο για τη θέση της γυναίκας στον μεσοπόλεμο αλλά και για τη σχέση με τον σύντροφο της ζωής της Πλάτωνα Σωτηρίου.
Στην αρχή της εκπομπής περιλαμβάνεται σύντομο βιογραφικό της συγγραφέα.
POSTED BY SPYROS PETER GOUDAS TORONTO ONTARIO CANADA